Maaşını alamayan işçi ne yapabilir?
Önce, okuyucunun yazdıklarını paylaşayım, sonra konunun detayına gireyim. Okuyucum, özetle şöyle diyor: “Çalıştığımız iş yerinde iki aydan fazladır maaş alamıyoruz. İşveren ile konuştuğumuzda, ‘ben de piyasadan paramı alamıyorum’ diyor. Bu şartlarda maaşımızı ne zaman alacağımız da belli değil. Bizler ne yapabiliriz, haklarımız nelerdir?” Bu ve benzeri soruları çokça alıyorum.
İş kanununa göre işveren, işçisinin ücretini her ayın başında ödemek zorundadır. Toplu sözleşme, özel iş sözleşmesi gibi durumları bir kenara bırakıyorum; ücret en geç ayda bir ödenir. İşveren, ücreti, geciktirebilir mi? Geciktirir. Kanuna göre, ücretin ödenme gününden itibaren 20 gün içinde çalışanın maaşının ödenmesi gerekir. Bu 20 günlük süre de kanunda zorlayıcı nedenle konmuştur ki, zorlayıcı nedenle kasıt; sel, yangın, deprem, hastalıktır. Bir anlamda işverenin kendi iradesi ve isteği dışında gerçekleşen ya da gerçekleşecek olaylardır.
20 GÜNLÜK SÜREYE DİKKAT!
Ancak bu şartlarda işveren çalışanın ücretini geç ödeyebilir; o da 20 gün. Altını bir kere daha çizeyim, bu olayların dışındaki tüm gerekçeler, hukuka ve iş kanununa göre geçersizdir. Daha açık şöyle anlatayım, işverenin, ‘piyasa sıkışık, ekonomik sıkıntıya düştüm’ demesi, ne hukuk yönünden ne de iş kanunu açısından hiçbir anlam ifade etmez.
Peki, ücret, 20 günden daha fazla ödenmezse ne olur? Ya da şöyle sorayım, okuyucunun yazdığı gibi işveren, iki aydan fazladır maaşları ödemezse ne olur? Bu durumda öncelikle, çalışan, işyerindeki görevini yerine getirmeme hakkını kullanabilir. Bu hakkı kullanan işçiyi de işveren işten çıkaramaz ya da herhangi bir yaptırım uygulayamaz. Bu durum işveren tarafından grev olarak da adlandırılamaz.
İŞVEREN TAZMİNAT ÖDER
İkincisi, işçi, maaşını alamadığını gerekçe gösterip, işten ayrılabilir; tek taraflı iş akdini sonlandırabilir. Sonlandırdığında da tazminat alma hakkı doğar. Yani, maaşını zamanında alamayan, maaş süresi geciken çalışan, işten kendi isteği ile ayrılabilir ve işveren de kıdem tazminatını, fazla mesai parasını, yıllık izin parasını, tüm sosyal haklarını ödemek zorundadır. Tek ödenmeyecek olan ihbar tazminatıdır. Bu kadarla da sınırlı değil; zamanında ödenmeyen ücret için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.
Kafalarda karışıklığa neden olmasın diye belirteyim, bunlar yasal haklardır. İşveren, maaş ödenmediği için çalışana bu hakları ödemeyebilir ama çalışan, mahkemeye gittiğinden bu hakların hepsini alır. Nitekim bu yönde alınmış birçok yargı kararı var ve ücretin faizi ile birlikte ödenmesi de bu kararlardan da biri.
ÇALIŞANA ÖNERİLER
Maaşı ödenmeyen ya da geciken çalışan, önce işverenini bu konuda uyaracak. Uyarı da, ileride hukuka yansıma durumuna göre yazılı yapılacak ya da ihtarname çekilecek. Yazılı uyarıda ücretin ödenmemesi nedeniyle iş yapılmayacağı ya da işten ayrılmak istendiği belirtilecek. Tabii bu durum maaşını bankadan alan ya da makbuz karşılığı alan kişiler için geçerli. Sonuçta işveren, çalışana, maaşı ödediğini ispat etmek zorundadır. Bu süreler içinde çalışan, başta bordro olmak üzere maaşın alındığına dair hiçbir belgeyi de imzalamaması gerekiyor.
HAKLARI NELER?
- 20 günden sonra iş yapmama hakkına sahiptir.
- Çalışanın iş yapmaması işveren tarafından grev olarak nitelendirilemez.
- Çalışan, işten kendi isteği ile ayrılıp, iş sözleşmesini tek taraflı sonlandırabilir.
- İşten ayrıldığında başta kıdem olmak üzere tüm haklarını alabilir, ihbar tazminatı hariç.
- İşveren, çalışanını işten çıkartamaz, yapılan işi başkasına yaptırtamaz.
- İşverenin gününde ödemediği her ücret için mevduata uygulanan en yüksek faiz uygulanır.
- Çalışanlar geriye dönük 5 yıllık süre için ücretlerini talep edebilir.